وقت الساعت یزد ؛ اولین ساعت شهری ایران - وبلاگ آقای رضایی

به گزارش وبلاگ آقای رضایی، میدان وقت الساعت به شماره ثبتی 2656 و در تاریخ 78 اسفند 25 به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.محله وقت الساعت از محلات احداث شده در نیمه اول قرن هشتم هجری است.

از نوشته های مورخان چنین بر می آید که هسته اولیه محله وقت الساعت در نیمه نخست قرن هشتم هجری با ایجاد میدانی به همین نام شکل گرفته است اما بناها و عمارات اصلی قدیم که در اطراف آن بوده است از میان رفته است در کنار این میدان تاسیسات مدرسه سید رکن الدین و مخصوصا دستگاه نجومی و رصدی آن موسوم به اوقات و ساعات (تأسیس 725) قرار داشت که محاذی مدرسه و در عصر خود یکی از دستگاه های مهم علمی بود.

محله وقت الساعت در مجاورت مسجد جامع کبیر واقع شده و از جهات شمال به محلات فهادان و بازار نو، از جنوب به خیابان مسجد جامع، از شرق به خیابان امام خمینی، و از غرب به محلات شاه ابوالقاسم و دروازه شاهی محدود می گردد.

پیدایش ساعت

سنجش زمان پیش از اختراع ساعت توسط خورشید و آب صورت می گرفت، برای مثال انسانهای اولیه از ستون ها یا دیواره ها و سایه ای که به واسطه تابیدن نور خورشید به آنها ایجاد می شد، زمان را تشخیص می دادند. ساعت شنی، ساعت آبی که به آن پنگان یا فنجان می گفتند و ساعت شمعی از دیگر ابزار مورد استفاده انسان ها برای تعیین زمان در سال های دور بوده است.

بعضی از ابداعاتِ بابلی ها در عصرِ امپراطوری روم، یعنی چیزی حدود شش قرن پیش از میلاد مسیح، بعد از گذشتِ سال های زیاد همچنان مورد استفاده در تمام دنیاست که انتخابِ عدد 60 به عنوان عدد پایه برای تعیین زمان یکی از آنهاست، به عقیده آنها این عدد به اعداد 1، 2، 3، 5، 6، 10، 15، 20 و 30 قابل تقسیم بود که به همین دلیل آن را مبنای تقسیم بندی ساعت قرار دادند. مرسوم دانستن هفته و تقسیم دایره به 360 درجه(مضربی از 60) از دیگر ابداعاتی ست که به نام بابلی ها ثبت شده است.

برج ساعت یزد

در گذشته بلدیه ها همان شهرداری های امروزی در میدان اصلی شهر برج های بلندی می ساختند و بر فراز آن ساعتی نصب می کردند، این کار برای آگاهی مردم شهر از زمان انجام می شد، زیرا همه در خانه هایشان به ساعت دسترسی نداشتند. بهترین نمونه این ساعت در ایران و آنطور که در کتابِ احوال و آثار نقاشان آمده اولین ساعت شهری دنیا نیز است، در میدان وقت الساعت واقع شده است. عظیم ترین نمونه دنیای آن نیز برج ساعت بیگ بن لندن می باشد.

در کتاب جامع مفیدی ساخت این ساعت را به عنوان اولین ساعت شهری به ابوبکر ساعت ساز یزدی نسبت می دهدکه در سال 725 هجری قمری آن را در مدرسه رُکنیه قدیم نصب کرد.

می گویند برج ساعت بسیار دیدنی تر و قدیمی تر از میدان بیگ بن و کاشی کاری ها، تزییناتِ آجری و طاق نماهای آن بسیار چشم نواز است و 4ساعت سفید رنگ نیز در چهار طرف این برج نصب شده است. قدمت این بنای زیبا به دوران قاجار برمی گردد.

میدان وقت الساعت یزد (میدان ساعت)

میدان وقت الساعت به دستور مرتضی اعظم سیدرکن الدین محمدبن نظام الدین حسینی الریاضی دانشمند و عالم وقت ساخته شده است.

این میدان پلان مربع شکلی است که آب انبار، حسینیه و ساباط قدیمی را در خود جای داده و سبک قاجاری دارد. آب انبار ساخته شده در این مجموعه را خواجه شاه امیر استرآبادی در تاریخ 1121 هـ . ق ساخته است، این سازه دارای 49پله و 4بادگیر بر روی مخزن آن است.

رصدخانه میدان وقت الساعت یزد

ابداع شگفت انگیزِ سید رکن الدین ساعتی است که در مقابل مسجد و مدرسه رُکنیه ساخته و آن مسجد و مدرسه در همین محله ای بوده که امروزه به نام وقت و الساعت مشهور است و آرامگاه سید رکن الدین هم در این محله است.

این ساعت ابداع عجیبی در زمان خودش بوده. تاریخ جعفری و تاریخ جدید یزد روایت کرده اند که در مقابل درگاه مدرسه رکنیه بر یکی از مناره های مسجد دو پرنده عظیم با گچ ساخته شده بود که از هر طرف که آفتاب روی می آورد این مرغ ها هم رو به سمت آفتاب داشتند. بر بالای مناره دیگر علمی قرار داشت که به وسیله چرخ های مکانیکی در پنج نوبت از روز به وقت نماز طبلی به صدا در می آمد و علم بالای مسجد به اهتزاز وا داشته می شد .

در میان دو مناره یک چرخ چوبی عظیم قرار داشته که به 360 درجه تقسیم می شده و آفتاب هر دقیقه روی یکی از این درجه ها برجسته و درخشیده می شد. در چهار گوشه چرخ چهار دایره نهاده و در هر دایره 30 خانه و نام ماه های ترکی و رومی و عربی و فارسی را نوشته بود. و هر روز که می گذشت یک خانه از آن دایره سیاه می شد به نشانه گذر یک روز از ماه . سپس از بالای چرخ چوبی دو مرغ فلزی سرشان را بیرون می آورند و یک مهره فلزی را در کاسه ای می اندازند. سپس چرخ به گردش در می آید و دوازده تخته سفید به نشانه تمام شدن روز یکی یکی می افتند و دوازده تخته سیاه جای آنها دیده می گردد به نشانه شب.

از شگفتی های این دستگاه مکانیکی عظیم و عجیب نشان دادن جای ستاره ها و 47 منزل ماه بوده که تمام این موارد را به ضرب آب انجام می داده به این شکل که تنوره ای به اندازه دو برابر قامت یک آدم پر از آب می شده و ورود و خروج آب به گونه ای بوده که به همان اندازه که آب وارد تنوره می شده از آن سو خارج می شده و چرخ های این ساعت و رصد خانه و طبل ها و … را بصورت منظم به حرکت در می آورده است.

روایت این ساعت کاملا واقعی است و مردم یزد بیش از 700 سال است این مکان را به عنوان محله وقت و ساعت می شناسند. متاسفانه پس از مرگ سید رکن الدین دیگر کسی قادر نبوده این اختراع شگفت را تعمیر و یا بازسازی کند در نتیجه از بین رفته است.

مسجد و کتابخانه

در یک سمت دیگر صحن مسجد و کتابخانه ای که در آن 3000 جلد کتاب نفیس دبا موضوعات علمی، ادبی، ریاضی، پزشکی و دینی نگه داری می گردد، در دو سمت صحنِ آرامگاه سیدرکن الدین قرار دارند. این بنا به طور کامل در سال 725 هجری قمری تکمیل شده است.

با ورود به برج ساعت یا میدان وقت الساعت چه می بینید؟

کوچه ای باریک و پیچ در پیچ با دیوارهای بلند ما را به بقعه سید رکن الدین می رساند، کوچه اما ادامه دارد و بعد از پیچی ما را به فضایی مربع شکل با نام میدان وقت الساعت می رساند. در میانه این فضای مربع شکل نخل چوبی عظیمی بر روی سکویی واقع شده است. نخل (حجم چوبی عظیمی است که با انواع شالهای ابریشمی رنگارنگ و پارچه های قیمتی وآیینه و چراغ و غیره آن را آرایش می دهند و به نشانه تابوت امام حسین (ع) ساخته شده است ) بر روی آن قرار گرفته است تا در زمان برگزاری مراسم، عزاداران آن را بر روی شانه های خود قرار دهند و بگردانند).

اطراف این میدان هم خانه هایی است که امروز به هتل های سنتی و کافه تبدیل شده اند و یکی هتل سنتی ترمه و دیگری افضلی نام دارد، البته سال ها قبل به جای کافه و رستوران ساختمان ستاره شناسی و رصدخانه ای قرار داشت. فروشگاه و کارگاه ترمه و دارایی خجسته که از سال 1280 ه.ش فعالیت خود را آغاز کرده و فرش و گلیمِ فاضلی هم یکی دیگر از جذابیت های این میدان به شمار می رود.

پشت بام

میدان وقت الساعت با ورود به یک ساباط شما را به قلب بافت تاریخی یزد هدایت می کند.