عادلانه سازی یارانه بنزین از دید سخنگوی دولت - وبلاگ آقای رضایی

به گزارش وبلاگ آقای رضایی، کسری بودجه ای که هم اکنون داریم می تواند به افزایش تورم منجر گردد اما افزایش قیمت بنزین خصوصاً با این ترتیبات و تمهیدات، تورمی ایجاد نخواهد کرد یا تورم ناشی از آن بسیار اندک خواهد بود. هر چند ما در ماه ها و سال آینده تورم ناشی از کسری بودجه را خواهیم داشت.

به گزارش وبلاگ آقای رضایی، علی ربیعی، دستیار ارتباطات اجتماعی رئیس جمهوری و سخنگوی دولت، در یادداشت هفتگی خود در روزنامه ایران نوشت: اصلاح قیمت بنزین بالاخره پس از چند سال بحث و آنالیز در دولت، پنجشنبه شب کلید خورد. من ترجیح می دهم اسم این سیاست دولت را عادلانه سازی یارانه بنزین بنامم؛ چرا که قرار نیست از حجم یارانه پرداختی بنزین به مردم حتی یک ریال کم گردد. صرفاً قرار است بخشی از یارانه بنزین که تا به حال تابع مصرف هر فرد بود، حالا به شکل مستقیم داده گردد. اقتصاددانان دهه هاست نسبت به ناعادلانه بودن، غیر بهینه بودن و هزینه زا بودن یارانه پنهان بنزین و حامل های انرژی در کشور هشدار داده و بارها و بارها خواهان واقعی سازی قیمت حامل های انرژی و بنزین شده اند. اما دولت در چند سال گذشته در حال آنالیز طرح های مختلف مطرح شده در این حوزه بود و به دلایلی که در ادامه خواهم گفت با پیچیدگی های متعددی برخورد کرد. اما بالاخره با آنالیز جمیع جوانب و شرایط کشور، دولت پس از سال ها آنالیز کارشناسی به این نتیجه رسید که بهترین راه چاره، سهمیه بندی بنزین برای هر خودرو و افزایش قیمت بنزین غیر سهمیه ای به 3 هزار تومان است. این تصمیم بسیار سخت بود. همه با اقتصاددانان همراهند که بنزین ارزان موجب مصرف بیش از حد، قاچاق گسترده، از بین رفتن منابع کشور، کاهش منابع بودجه و در نتیجه کسری بودجه شده و این یارانه نه تنها اثرات جانبی مثبت (مثل یارانه آموزش یا یارانه شیر مدارس) ندارد بلکه اثرات جانبی منفی (همانند افزایش آلودگی، کاهش بهره وری و...) دارد. همچنین غالب افراد متخصص هم نظر بودند که بنزین ارزان نه تنها به عدالت توزیعی نمی انجامد که به نفع ثروتمندان و دهک های بالای درآمدی تمام می گردد.

اما این همه ماجرا نبود، سمت دیگر این حدیث مفصل و پیچیده هم دو استدلال و دو نگرانی کلیدی بود: اولین نگرانی این بود که با افزایش قیمت بنزین، معیشت مردم خصوصاً آنهایی که با ماشین کار می نمایند یا خانوارهای کوچکی که یک ماشین دارند و در شهرهای بزرگ به سختی ممکن است زندگی نمایند به خطر می افتاد. من بارها و بارها نگرانی رئیس جمهوری را از ضربه خوردن معیشت اقشار ضعیف که ممکن است خانوارهایی کوچک و یک ماشین داشته باشند و آن ماشین راه ارتزاق آنها باشد را به چشم خودم دیدم. نگرانی دوم تبعات و اثرات تورمی ناشی از افزایش قیمت بنزین بود. به این پازل چند وجهی یک مسأله دیگر را هم باید افزود. در دو سال گذشته پس از بدعهدی رئیس جمهوری قلدر آمریکا، شوک های متعدد و سهمگینی به معیشت مردم وارد شد. رئیس جمهوری همیشه دل نگران اثرات این شوک ها بر زندگی طبقات ضعیف جامعه بودند و بارها و بارها با پیگیری های جدی بر ایجاد منبعی برای یاری نقدی و کالایی به مردم تأکید می کردند. اما محدودیت های بودجه ای اجازه چنین یاری هایی را نمی داد.

بارها نگرانی و تأکید رئیس جمهوری را در این موضوع دیدم که می گفتند باید برای معیشت مردمی که از شوک ارزی آسیب دیده اند منابعی را فراهم کنیم اما وزرای محترم نیز بدرستی پاسخ می دادند که همین الان هم با کسری مواجهیم و هیچ راهی جز هدفمند ساختن یارانه های پنهان انرژی نداریم و دوباره همه پیچیدگی های قبلی که اشاره کردم در ذهن تصمیم سازان مرور می شد.

در نهایت کارشناسان دولت با آنالیز های کارشناسی به این راه چاره رسیدند اما رئیس جمهوری قانع نشدند. ایشان دستور دادند که کلیه منابع حاصله از افزایش قیمت بنزین باید صرفاً برای معیشت طبقات محروم خرج شده و تحت هیچ شرایطی اجازه افزایش قیمت بنزین و خرج منابع آن برای کسری بودجه را نمی دهند. بعضی با این امر موافق نبودند و معتقد بودند منبع دیگری برای جبران کسری بودجه نداریم ولی رئیس جمهوری هم مصر بودند که معیشت مردم اولویت اول است و ابتدا باید این شوک های وارد شده به مردم را جبران نمود. به همین جهت پس از جلسات بسیار، دولت قانع شد که منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین صرفاً به طرح حمایت از خانوارها اختصاص یابد.

البته رئیس جمهوری محترم مسائل پرداخت یارانه نقدی به همه را می دانستند. بنابراین وزرا مکلف شدند تا طرحی را برای پرداخت یارانه به دهک های میانی و پایین جامعه پیدا نمایند. پس از مشورت های گوناگون و شنیدن بحث های کارشناسی مختلف و آنالیز ابعاد گوناگون طرح های جایگزین در نهایت طرح پرداخت سهمیه به هر خودرو همراه با بسته معین و دقیقی شامل سهمیه برای حمل ونقل عمومی (چه تاکسیرانی و چه تاکسی های اینترنتی و چه انواع وانت) و پرداخت به 18 میلیون خانوار ایرانی که شامل حدوداً بیش از 7 دهک از خانوارهای کشور یعنی 70 درصد مردم می گردد به عنوان راه چاره سیاستی از سوی دولت انتخاب شد.

تا اینجا سعی کردم به عنوان یکی از اعضای دولت که در جریان کلیه بحث ها و آنالیز ها و طرح های گوناگون برای افزایش قیمت بنزین در چند سال گذشته بودم روایتی صحیح و منصفانه از تصمیم گیری در این خصوص را بدهم. در ادامه سعی خواهم کرد از نگاه خودم در دفاع از طرح دولت برای افزایش قیمت بنزین نکاتی را ذکر کنم:

1- فارغ از این که مصرف بنزین در ایران بشدت بالاست، مصرف بنزین در کشور ما به شکلی اساسی دچار انحراف است. به صورتی که بر اساس داده های هزینه-درآمد خانوار، بالاترین دهک درآمدی بیش از 11 برابر ضعیف ترین دهک درآمدی از یارانه بنزین استفاده می نماید. در حالی که فلسفه پرداخت یارانه این است که از ثروتمندان گرفته گردد و به فقرا داده گردد! در حامل های انرژی از جمله بنزین این امر معکوس است. یعنی یارانه کوری به همه پرداخت می گردد اما طبیعی است که خانواده های ثروتمندتر که ماشین های بیشتری دارند به نسبت خانوارهای ضعیف تر که یا یک ماشین دارند یا اصلاً ماشین ندارند بیشتر از این یارانه استفاده می نمایند. لذا هرچه بتوانیم بخشی از این یارانه را از این حالت خارج نموده و به صورت مستقیم به مردم یاری کنیم به عادلانه تر شدن آن یاری خواهد نمود. به نظر بنده دولت با این تصمیم گامی در این جهت برداشت.

2- در بنزین عملاً دولت در حال پرداخت یارانه به ازای مصرف بیشتر است؛ به طوری که مطابق آنالیز های دنیای بیشترین میزان سرانه بنزین در دنیا با توجه به سطح توسعه یافتگی در ایران اتفاق می افتد. یعنی دولت مجبور شده قیمت بنزین را سرکوب کند تا بتواند این یارانه را به همه به صورت یکسان بدهد. اما این شیوه از پرداخت یارانه که با به هم زدن مکانیسم قیمت ها انجام می گردد بشدت ناکاراست و ناکارایی هم ایجاد می نماید. اولین ناکارایی که در اثر این روش ایجاد می گردد مصرف بالاتر و غیر بهینه است. مصرف بیشتر بنزین به معنای از بین بردن منابع کشور و مصرف کمتر کالاهای دیگر است که می توانند برای سلامتی مردم، برای آموزش بچه ها و برای بهداشت مفید باشند.

3- آنالیز های متعدد کارشناسی نشان می دهد که با احتساب سهم در نظر گرفته شده برای خودروهای عمومی در این طرح، عملاً حدود 70 درصد از کل بنزین مصرفی روزانه با قیمت سهمیه ای (1500 تومان) و تنها 30 درصد از آن با قیمت 3000 تومانی مصرف خواهد شد. لذا بخش عمده بنزین به صورت سهمیه ای اعطا خواهد شد و مردم نباید نگرانی از ابعاد تورمی این افزایش داشته باشند. از سوی دیگر اقتصاددانان با روش های علمی نشان داده اند که افزایش قیمت بنزین در سنوات گذشته در ایران و در کشورهای مختلف دنیا حتی بدون تدبیر برای در نظر دریافت این تمهیدات یا اثر تورمی نداشته یا اثر تورمی آن ناچیز بوده است. بنابراین نگرانی از اثرات تورمی این طرح چندان صحیح نیست. البته کسری بودجه ای که هم اکنون داریم می تواند به افزایش تورم منجر گردد اما افزایش قیمت بنزین خصوصاً با این ترتیبات و تمهیدات، تورمی ایجاد نخواهد نمود یا تورم ناشی از آن بسیار اندک خواهد بود. هر چند ما در ماه ها و سال آینده تورم ناشی از کسری بودجه را خواهیم داشت.

4- مصرف بیشتر کالای مضر برای محیط زیست همانند بنزین به معنای آلودگی بیشتر چه در هوا، چه در آب و چه در خاک کشور است. استفاده غیر ضروری از خودروها همچنین سبب افزایش حجم ترافیک ها شده که خود عوارض بسیار دیگری دارد. بنابراین برداشتن گام هایی برای کانالیزه کردن یارانه بنزین و دادن آن به شکل مستقیم به مردم حرکتی مفید و مؤثر در جهت بهبود محیط زیست و آلودگی هواست.

5- شکاف قیمتی ایجاد شده میان قیمت بنزین در ایران و کشورهای منطقه سبب قاچاق گسترده سوخت به خارج از کشور شده است. آمارهای مختلفی از میزان قاچاق وجود دارد که هیچ کدام به صورت کامل قابل اتکا نیست اما منطق مالی نشان می دهد که حجم قاچاق بسیار گسترده باشد. سرکوب قیمت بنزین به شکل سابق سبب می گردد تا منابع ملی کشور به کشورهای همسایه سرازیر شده و مردم کشور کمترین نفع و باندهای قاچاق بیشترین منافع را کسب نمایند. افزایش قیمت بنزین قطعاً حرکت در جهت به صفر رساندن قاچاق بنزین، ایجاد بستر برای حرکت به سمت صادرات بنزین و کسب درآمد ارزی برای کشور است.